visitare, videre, et familiaritatem ejus habere cupiebat. Et cum multa discipulorum turba de monasterio egressus, cum loco appropinquaret ubi sanctus episcopus manebat, in tres turmas omnes discipulos divisit: similiter et pontifex suis trifarie distinctis, cum canticis spiritalibus illis obviam processit. In prima turma erant juniores, in secunda provectiores, in tertia senes decora canicie venerabiles: et canebant, dicentes: In viis Domini magna est gloria Domini: et via justorum recta facta est, et iter sanctorum præparatum est: Ex parte sancti Columbæ canebant, Ibunta sancti de virtute in virtutem; videbitur Deus Deorum in Sion; cum Alleluia.” Edidisse præterea inter cætera Kentigernus fertur, si Balæo, scriptorum titulos ex iis quæ in legenda ipsius narrata reperit effingenti, adhibeamus fidem : Manuale suorum ministeriornm, librum unum. De Christiana pace, orationem unam. De obedientia hominis, orationem unam. Viri' fratres, quid admira. De oratione continua, orationem unam. Demum 66 vero cum esset centum et octoginta quinque annorum, anno episcopatus sui centesimo et sexagesimo Idibus Januarii migravisse illum ad Dominum" Johannes Tinmuthensis narrat, et in Glascuensi sua ecclesia jacere sepultum. Atque sub hujus nomine, non S. Niniani, ut Dempsteros per errorem excidit, Deo est nuncupatum summum archiepiscopatus Glascuensis templum: de quo Johannes Major: "Columbæ contemporaneus et singula b Psal. 138. (al. 137.) ver. 5. d Psal. 84. ver. 7. (al. Psal. 83. ver. 8.) Esai. cap. 26. ver. 7. juxta LXX, e Balæ. scriptor. Britann. centur. 1. cap. 61. f Tribuitur illi Prosopopia ista apud Johannem Tinmuthensem et Capgravi um, in legenda ipsius. 8 Dempster. hist. eccles. Scot. lib. 13. num. 954. Major, de gest. Scot. lib. 2. cap. 7. ris amicus beatus Kentigernus erat, qui plurimis miraculis claruit, et in Glascu quiescit: in cujus honore templum Glasguense fundatum est, nulli templo in Scotia in ornatu aut in canonicorum multitudine et præbendis pinguibus secundum. Non multis diebus elapsis tantæ gravitatis et prudentiæ capitulum Glasguense extitit, ut in lite ambigua occidentales viri illustres litem omnem in capituli discretione posuerunt." Hæc ille. S. Columbam in Iona sive Heyensi insula sepultum, Adamnanush, Beda', Walafridus Strabusk et Notkerus Balbulus' attestantur. Catalogus vero sanctorum in Britannia sepultorum, ex Anglo-Saxonum monimentis a Gotcelino Bertiniano editus, "Sanctum Columkillam in loco qui vocatur Duncabeam vel Duncachan, juxta amnem qui vocatur Tau," conditum notat. In Hiberniam translatas esse illius reliquias, et Duni in B. Patricii et Brigidæ tumulo repositas, nostrorum tenet traditio. Porro Aidanum Scotorum regem, audito S. Columbæ transitu, tantum animo dolorem cepisse recentiores rerum Scoticarum scriptores referunt, ut brevi post extinctus fuerit: quanquamm decimo post Columbam anno illum ex hac vita excessisse oporteat; si ad annum usque DCVI. (quod statim Boethius subjicit, et Ultonienses etiam nostri annales confirmant) ejus principatus pervenerit. Hic vero ille est Edanus, cujus supra" ex Jocelino meminimus, Gabrani sive Gourani Scotorum regis filius: quem, quod Ri-eda Hibernice regem Edan sonet, Hugo Cavellus" eundem fuisse suspicatus est cum Bedæ Reuda, eorum duce, qui primo ex Scotia sive Hibernia inter Pictos sedes in Britannia vendicarunt: quum tamen et Jocelinum ea de Edano, quæ ad Fergusium illius proavum potius spectant, retulisse appareat; et ex Bedæ sententia ante horum utriusque tempora Scoticam a Reuda ductam fuisse coloniam, haud ob h Adamnan. vit. Columb. lib. 3. cap. ult. iBed. hist. ecclesiast. lib. 3. cap. 4. k Strab. in vita B. Blaithmaic. supra, pag. 246. Notker. martyrolog. V. Id. Jun. m Jo. Major, lib. 2. cap. 7. Hect. Boeth. lib. 9. fol. 170. b. Supra, pag. 145. • Cavell. in vita Johannis Duns Scoti, cap. 2. scuris a nobis ostensum sit indiciis. Ut de Adamnani nuper producto nihil dicam testimonio, quod Conallum Comgilli sive Congalli filium Scotorum Britannicorum regem ante Aidanum fuisse, extra omnem ponit controversiam. Aidanum sive Edanum hunc a B. Columba in Iona insula regem inauguratum fuisse docet Adamnanus': et de pugna, in qua victor ille extitit, eundem Columbam corpore absentem sed spiritu præsentem pronunciavisse refert: "Nunes barbari in fugam vertuntur: Ædanoque, quamlibet infelici', tamen concessa victoria est." Addens insuper, "de numero de exercitu Ædani interfectorum, trecentorum et trium virorum, virum beatum prophetice narravisse." In quo interfectorum numero duos ipsius Aidani filios fuisse, Arthurium et Echodium Find (sive Eugenium Album,) integriores Adamnani codices declarant in quibus et Miatorum bellum hoc nominatur; utrum Mæatarum Dionis", an aliorum, nunc non disquirimus. Videtur tamen bellum Leithreidense illud fuisse, quod anno DXC. ab Edano factum fuisse ex Ultoniensibus annalibus intelligimus: licet Fordonus ad pugnam anno abhinc altero in loco qui Wodnesbeorh, id est mons Wodeni dicebatur commissam id trahat, ubi Ceaulinum occidentalium Saxonum regem potentissimum maxima clade a Britannis affectum legimus. Septimo tamen post obitum Columbæ anno in alio conflictu totum pene exercitum Ædanum amisisse testis est Beda; de re ab Edhilfrido Nordanhumbrorum rege fortissimo gesta ita scribens: "Motus ejus profectibus Ædan rex Scotorum qui Britanniam inhabitant, venit contra cum cum immenso ac forti P Vide supra, pag. 115. 4 Supra, pag. 236. Adamnan. vit. Columbæ, lib. 3. cap. 5. Id. lib. 1. cap. 7. in quo, et sequente cap. MS. [al. MS. Aidanum] meus Edanum legit, ubi in editis Aldanus perperam habetur exaratus. Al. infelix. (victoria sc.) Supra. pag. 203. Vid. Fab. Ethelwerd. in fine lib. 1. Florent. Wigorniens. ad ann. secund. Dionys. 592. Guil. Malmesbur. de gest. regum Anglor. lib. 1. cap. 2. Henr. Huntingdon. hist. lib. 2. Bed. histor. ecclesiast. lib. 1. cap. 34. exercitu; sed cum paucis victus aufugit. Siquidem in loco celeberrimo qui dicitur Degsastane, id est, Degsa lapis, omnis pene ejus cæsus est exercitus. In qua etiam pugna Theodbald frater Ædhilfridi cum omni illo quem ipse ducebat exercitu peremptus est. Quod videlicet bellum Ædhilfrido anno ab incarnatione Domini sexcentesimo tertio, regni autem sui, quod viginti quatuor annis tenuit, anno undecimo perfecit; porro anno Phocatis, qui tum Romani regni apicem tenebat, primo. Neque ex eo tempore quisquam regum Scotorum in Britannia, adversus gentem Anglorum, usque ad hanc diem in prælium venire audebat:" usque ad annum nimirum DCCXXXI. quo historiam suam Beda terminans, "Scotos" qui Britanniam incolunt suis contentos finibus, nihil contra gentem Anglorum insidiarum molitos aut fraudium" postea etiam repetit. Aidanus vero rex, ut habet in Scotichronico suo Fordonus, libro tertio, capite trigesimo primo," Post bellum Degsastan continue mærens, tantis seipsum afflixit doloribus, quod anno secundo post fugam, adeo grandævus, ut annorum octoginta pene metas attingens, apud Kentyre obierit; apud Kilcheran, quo prædecessorum nullus antea, tumulatus. Statimque Kennethus Ker filius Connal regiam suscepit coronam; et post annum vel, ut alibi, post tres menses defunctus est. Ad regni deinde successit apicem filius Aidani regis Eugenius Buyduell, Eochodius a quibusdam, Aido secundum alios, anno Domini DCVI. et regnavit annis sexdecim. Hic a primævo, postquam inb B. Columbæ gremio caput reclinaverat dilectus fuit ejus alumnus, tenerrime nutritus; diuque postmodum discipulus, diligenter literis informatus, ejus doctrinam rex adeptus, in multis oblivioni tradidit. Nam paci raro, sed bellis continue curam adhibuit: gravibus semper regiones Saxonum irruptionibus, aliquandoque Pictorum, infestavit. In cunctis vero regendis austerus erat, ac omnibus suæ y Ita legunt antiquissimi MSS. non Britanniam, ut libri editi. b Vid. Adamn, in vit. Columbæ, lib. 1. cap. 8. ubi Euchodium regem hunc appellat. majestatis imperium irritantibus per omnia crudelis atque ferox gloriosius multo superbos putavit aut effrænes cruente quam civiliter superare. Subactis tamen vel hostibus vel ligiis civibus valde misericors et mitis fuit; sed et injuriarum veniam poscentibus promptus indultor et suavis." Hæc Scotichronici scriptor: quæ eadem de Eugenio retulit etiam ex libro Pasletensi Georgius Buchananus. Verum ut Aidani successorum quenquam "adversus gentem Anglorum in prælium venisse" negat Bedaa: ita Eugenium hunc Aidani filium in summa pace regnum tenuisse perhibet Boethius: "Divi Columbæ dogmatis," inquit ille", "ut in primæva adolescentia erat imbutus, haud immemor; magis sua pie tueri, quam invadere aliena studuit." Addit, "fuisse ejus principatum Christi sacerdotibus, plebeiis, agrestibus, et nobilibus æquitatis cultoribus, admodum acceptum; restituisse illum sacras ædes, quas in Gallovidia et vicinis regionibus (quas tamen ad Scotorum ditionem eo tempore minime pertinuisse non' semel confirmavimus) impia Saxonum feritas fuerat demolita:" atque demum "post longam quietem vita esse defunctum egregiis operibus clarum ;" relictis post se tribus liberis, "Ferquhardo, Fiacrio et Donevaldo, quos sanctissimo episcopo Sodorensi Conano moribus ac literis instituendos" ille tradiderat. Tum de Ferquhardo, qui patri in regno successit, "id temporis multorum sententiam" fuisse notat," in Pelagii delirium, quod antea Scotorum regi acciderat nulli, abiturum: auxisseque rumorem populi, regis Ferquhardi cum Britannicis sacerdotibus, quos pestis ea infectos per longa tenuerat tempora, diutinam et continuatam consuetudinem." Donevaldum vero, qui post infelicem fratris interitum rex est salutatus, "Domnallum Breccum nepotem Aidan" appellat Adamnanus; et "in bello Roth sine causa vastavisse provinciam Domnail" filii Aido vel nepotis Ainmuireg, ex libro Cummenei Albi de virtutibus S. Columbæ narrat. Porro Rothanum illud c Buchanan. rer. Scot. lib. 5. in rege LI. d Bed. hist. lib. 1. cap. ult. f Vide supra, pag. 147, 202, 204, 205. e H. Boeth. Scot. hist. lib. 9. |