ut glossator hic exponit) sufficienter armis instructa. Quæ ratibus trans oceanum in patriam advecta, et cominus cum gravibus hostibus congressa, magnamque ex eis multitudinem sternens, et omnes e finibus depulit, et subjectos cives tam atroci dilaceratione ex imminenti captivitate liberavit. Quos jussit construere inter duo maria trans insulam murum; ut esset arcendis hostibus a turba instructus terrori, civibusque tutamini. Qui a vulgo irrationabili absque rectore factus non tam lapidibus quam cespitibus non profuit."

Murum hunc cespititium inter duo freta, Dunbritannicum et Edinburgicum, erectum fuisse, docet nos Beda; ita illum describens: "Insulani murum, quem jussi fuerant, non tam lapidibus quam cespitibus construentes, utpote nullum tanti operis artificem habentes, ad nihil utilem statuunt. Fecerunt autem eum inter duo freta vel sinus maris, per millia passuum plurima: ut ubi aquarum munitio deerat, ibi præsidio valli fines suos ab hostium irruptione defenderent. Cujus operis ibidem facti, id est, valli latissimi et altissimi usque hodie certissima vestigia cernere licet. Incipit autem duorum ferme millium spatio monasterio Abercurnigy ad occidentem, in loco2 qui sermone Pictorum Penvahel, lingua autem Anglorum Penneltun appellatur; et tendens contra occidentem, terminatur juxta urbem Alcluith." Et Johannes Fordonus, in Scotichronico:"Britonesa, ut eis jussum est, supradictum murum ab oceano construunt ad oceanum, et tantis per intervalla firmatum turribus, quod ab unaquaque tubæ clangor ad aliam pertingere posset, maximo sumptu perfecerunt. Incipit autem ab oriente super australe litus Scotici maris juxta villam Kaer-eden: deinde passuum spatio viginti duorum millium procedens, per transversum insulæ porrigitur; et civitatem habens ab austro Glasguensem, in ripa fluminis Clude juxta Kirk-Patrick terminatur." Et Johannes Major: "Britones", duabus gentibus resistere non

potentes, ad Romanos pro suppetiis miserunt: qui ad Britonum preces insulam ingressi, murum erigere studuerunt, multo magis septentrionalem quam erat prior murus a Romanis extructus: immo iste secundus murus ad octoginta millia passuum priore muro a Romanis extructo borealior fuit. Hanc terram Maximus Britonum dux suo regno adjecit. Ab Abercorvied initium hic murus accepit, et per latitudinem terræ ad Dakenclud per Glasguensem civitatem et Kirk-patrick ducebatur; ab incolis Gramysdyk vocatus."

Romana vero illa legio, ut narrat Blondus, brevi revocata est; cum Burgundiones novos parare motus viderentur: ob quam rem rursus Barbari Britanniam populationibus incendiisque foedarunt. "Quod cum Valentiniano renunciatum esset, legionem quam Aetius Senonibus, Aurelianensibus Parisiisque præsidio attribuerat, per Gallionem Ravennatem jussit in Britannias transportari. Cujus legionis adventu Britanniarum primores confirmati, Scotos Pictosque timere desierunt." Addit idem, a Valentiniano Mahertium ex Ravenna et Gallionem ex Britannia in Africam contra Bonifacium cum magnis copiis missos, in ipsa exscensione profligatis eorum copiis a Bonifacio interfectos fuisse. Docet vero Prosper in chronico, postquam Valentinianus decreto Theodosii Augustus appellatus est biennio exacto, Hierio et Ardabure consulibus, hoc est, anno æræ vulgaris CCCCXXVII. "Bonifacio bellum, ad arbitrium Felicis, (huic enim, ut Romanæ militiæ eo tempore magistro, hoc tribuit non, ut aliis, Aetio) publico nomine illatum; atque Mavortium (qui ille Blondi est Mahertius) et Gallionem (sic enim integrum1 Prosperi chronicon nominat non, ut vulgatum, Galbionem) dum Bonifacium obsident, esse interemptos." Ex quibus colligimus, "secundam vastationem et secundam ultionem,"

d Vel Abercornie potius; unde comitum Abercorniæ ductus honorarius titulus. Bedæ Abercurnig: ad ostium (id enim Aber denotat) Carronis fluvii. e Blond. decad. 1. lib. 2. f Mavortium appellat Prosper.

Theophanes, in hist. miscell. lib. 14. Sigebert. in chronic. ann. 426. bEx Lodonensi MS. ab Arnaldo Pontaco citatum, in notis ad Prosperum, col. 781. De quo etiam Gallione plura comminiscitur Hector Boethius, hist. Scotor. lib. 7. fol. 122. a. 124. a. b. 125. a.

quas Gildas vocat, in Britannia circa annum CCCCXXVI. contigisse quarum historiam breviter Sabellicus sic percenset: "Burgundiis Galliam infestantibus, Aetius suos ex insula revocare coactus est: ac legione una Parisiis et Aureliensibus ad præsidium relicta, et Tarraconensibus in Hiberis altera, cum cætero robore copiarum in Burgundios movit. Scoti post legionariorum decessum, cum Albiensibus confestim ad res novas consurgunt; navibusque circumvecti, maritima Britanniæ oppida ferro et igni populantur. Exarsisset per hæc novum bellum in insula, nisi Valentiniani jussu legio, quæ Parisiis præsidio erat ab Aetio relicta, Gallionis Ravennatisi ductu insulanis præsto affuisset: sub cujus appulsum vilescere cœperunt Scotorum et Albiensium latrocinia."

Gildas vero uberius ac fusius hisce verbis rem exequitur: "Illa legione domum cum triumpho magno et gaudio repedante, illi priores inimici ac si ambronesk lupi profunda fama rabidi, siccis faucibus ovile transilientes non comparente pastore, alis remorum remigumque brachiis, ac velis vento sinuatis vecti, terminos rumpunt: cæduntque omnia, et quæque obvia maturam ceu segetem metunt, calcant, transeunt. Itemque mittuntur queruli legati scissis, ut dicitur, vestibus, opertisque sablone' capitibus, impetrantes a Romanis auxilia, ac veluti timidi pulli patrum fidissimis alis succumbentes; ne penitus misera patria deleretur, nomenque Romanorum quod verbis tantum. apud eos auribus resultabat, vel exterarum gentium opprobrio obrosum vilesceret. At illi quantum humanæ naturæ possibile est commoti tantæ historia tragœdiæ, volatus ceu aquilarum, equitum in terra, nautarum in mari cursus accelerantes; inopinatos primum tandem terribiles inimicorum cervicibus infigunt mucronum ungues, casibusque foliorum temporem certo assimilanda iisdem peragunt stragem: ac si montanus torrens crebris tempestatum rivulis auctus, sonoroque meatu alveos exundans, ac

De quo Hect. Boeth. hist. Scotor. lib. 7. fol. 122. a. 124. a. b. 125. a.
Id st sævi. Gloss. vid. supra, cap. 14. pag. 94.

Isabulo vel arena.

Tempore autumni advenisse legionem hanc affirmat Beda, lib. 1. cap. 12.

sulcato dorso fonteque" acra erectis, ut aiunt, ad nebulas undis (luminum quibus pupilli, persæpe licet palpebrarum convolatibus innovati, adjunctissimarum rotarum lineis fuscantur) mirabiliter spumans, ast° uno objectas sibi evincit gurgite moles: ita æmulorum agmina auxiliares egregii, si quæ tamen evadere potuerant, præpropere trans maria fugaverunt, qui anniversarias avide prædas, nullo obsistente, trans maria exaggerabant."

"Igitur Romani patriæ denunciantes nequaquam se tam laboriosis expeditionibus posse frequentius vexari, et ob imbelles erraticosque latrunculos Romana stigmata tantum talemque exercitum terra ac mari fatigari: sed ut potius sola consuescendo armis ac viriliter dimicando, terram, substantiolam, conjuges, liberos et, quod his majus est, libertatem vitamque totis viribus vindicaret; et gentibus nequaquam se fortioribus, nisi segnitia et torpore dissolveretur, inermes vinclis vinciendas nullo modo, sed instructas peltis, ensibus, hastis, et ad cædem promptas protenderet manus: suadentes, (quia et hoc putabant aliquid derelinquendo populo commodi accrescere) murum non ut alterum sumptu publico privatoque adjunctis secum miserabilibus indigenis, solito structuræ more tramite a mari usque ad mare inter urbes, quæ ibidem forte ob metum hostium collocatæ fuerant, directo librant; fortia formidoloso populo monita tradunt, exemplaria instituendorum armorum relinquunt. In litore quoque oceani ad meridianam plagam, quo naves eorum habebantur, quia et inde barbaricæ feræ bestiæ timebantur, turres per intervalla ad prospectum maris collocant; et valedicunt, tanquam ultra non reversuri."

Hæc Gildas: quem secutus est et Beda, libri primi historiæ ecclesiasticæ capite duodecimo reliqua quidem contractius, lapidei vero muri extructionem paulo plenius ita enarrans : "Murum a mari ad mare recto tramite inter urbes quæ ibidem ob metum hostium factæ fuerant,

Al. Barbariæ. Vid. supra, cap. 12. op. tom. 5. pag. 468.

ubi et Severus quondam vallum fecerat, firmo de lapide locarunt. Quem videlicet murum, hactenus famosum atque conspicuum, sumptu publico privatoque, adjuncta secum Britannorum manu, construebant, octo pedes latum et duodecim altum, recta ab oriente in occasum linea; ut usque hodie intuentibus clarum est." Quibus et ille Witichindi' Saxonis locus adjungi poterit: "Populus Romanus Martiali imperatore a militibus interfecto, externis bellis graviter fatigatus, non sufficiebat solita auxilia administrare amicis: extructo tamen ingenti opere ad munimen regionis, inter confinia a mari usque ad mare, ubi impetus hostium videbatur fore, relinquebant regionem Romani."

Georgius Buchananus et murum" hunc et Severi vallum eodem loco positum fuisse asserit, quo murus ille cespititius extructus fuerat, inter Abercornum et Fanum Patricii sive Kirk-patrick: ejusque multa vestigia extare ait : "Paucis"," inquit, "antequam hæc scriberemus, annis, vestigia fossarum et murorum, item vicorum apparebant: nec adhuc muri diruti omnino ita confusa sunt indicia, ut non interim se multis in locis prodant: terraque leviter effossa, quadrati lapides eruuntur, quibus vicini agrorum domini ad ædium suarum substructiones utuntur. Indicant autem inscripti lapides, qui interim inveniuntur, id opus Romanorum fuisse:" quippe "quibus* aut testimonia salutis per tribunos et centuriones acceptæ, aut sepulcrorum inscriptiones continentur." Johannes Fordonus in suo Scotichronico, agnoscit quidem "evidens illius fossæ vel muri signum meraque patere hactenus vestigia, atque hodierno nomine Grymisdike ab incolis vocari:" sed postremum hunc e firmo lapide constructum, a Tinæ fluminis ostio per transversam insulam ductum fuisse confirmat: "Memoratus," inquiens, "murus initium trahit ad orientem in australi ripa fluminis Tyne, ad Caput capræ1, quod Anglorum lingua sonat Caytis-hevid (ubi dudum Severus murum et vallum fieri jussit) ex opposito ad Novum castrum, et super fluvium Eske, quod et alias dicitur Scots

Witichind. gest. Saxon. lib. 1.

" Id. lib. 4. in rege XXVII.

y Ita appellant Tergotus Dunelmensis,

"Buchan. rer. Scot. lib. 5. in r. XLI. × Id. lib. 1. pag. 17.

Florentius Wigornieusis et Rogerus